وصیت به عنوان توافق و عهدی شناخته میشود که در آن یک فرد برای مدیریت یا کنترل داراییهای خود، وصی یا موصیلهای را مشخص میکند. در واقع وصیت نامه به عنوان یک سند قانونی به حساب میآید. وصیت به دو دسته عهدی و تملیکی تقسیم میشود. همچنین وصیت نامهها طبق ماده ۲۷۶ قانون امور حسبی، از نظر شیوه نگارش به سه نوع خودنوشت، رسمی و سری تقسیم میشوند. وصیت نامه رسمی از آن دسته وصیت نامههایی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم میشوند. روند تنظیم وصیت نامه رسمی به این صورت است که در دفتر اسناد ثبت شده و با امضای موصی اعتبار پیدا میکند. همچنین یک نسخه از آن در دفتر اسناد ثبت میشود. در ادامه این مقاله به طور مفصل به بررسی وصیت نامه و انواع آن خواهیم پرداخت.
جهت دریافت مشاوره از وکیل نبوی وکیل پایه یک دادگستری با سابقه در انواع دعاوی حقوقی با شماره 09216982591 تماس حاصل فرمایید.
وصیت نامه چیست؟
فهرست محتوا
- 1 وصیت نامه چیست؟
- 2 انواع وصیت نامه از نظر شیوه نگارش
- 3 انواع وصیتنامه
- 4 عناصر وصیت نامه
- 5 موصی باید شرایط زیر را داشته باشد:
- 6 مراحل تنظیم وصیت نامه قانونی
- 7 نمونه وصیت نامه
- 8 مدارک مورد نیاز برای تنظیم وصیت نامه رسمی
- 9 روش تنظیم وصیت نامه در دفاتر اسناد رسمی
- 10 شرایط ابطال وصیت نامه
- 11 تأثیرات حقوقی وصیت نامه پس از وفات فرد
- 12 نقش شاهد در وصیت نامه
وصیت نامه مدرکی است که فرد به وسیله آن نسبت به امور شخصی، مالی و شرعی خود پس از فوت تصمیمگیری میکند. برای تنظیم این سند رعایت اصول و مقررات حقوقی الزامی است که وصیتکننده باید به آنها دقت کند. وصیتنامه به دو دسته وصیت عهدی و وصیت تملیکی تقسیم میشود.
انواع وصیت نامه از نظر شیوه نگارش
بر اساس ماده 276 قانون امور حسبی، وصیت نامهها از نظر شیوه تنظیم به سه دسته زیر تقسیم میشوند:
1. وصیت نامه رسمی:
این نوع وصیت نامه در دفاتر اسناد رسمی تنظیم میشود و از اعتبار قانونی برخوردار است. وصیت نامه رسمی به عنوان مطمئنترین نوع وصیت نامه شناخته میشود و نمیتوان در مورد اعتبار آن تردید کرد.
2. وصیتنامه خودنوشت:
وصیت نامهای است که به طور کامل به خط وصیت کننده (موصی) نوشته شده است. این نوع وصیتنامه باید شامل تاریخ روز، ماه و سال به خط موصی و همچنین امضای او باشد. وصیت نامه خودنوشت به عنوان یک سند عادی شناخته میشود و ممکن است وراث نسبت به آن شک و تردید داشته باشند.
3. وصیتنامه سری:
این نوع وصیت نامه میتواند به خط موصی یا شخص دیگری نوشته شود اما باید حتماً دارای امضای موصی باشد. وصیت نامه سری، طبق مقررات مربوط به امانت اسناد در قانون ثبت در اداره ثبت محل اقامت موصی یا در مکان دیگری که توسط آییننامه وزارت دادگستری مشخص شده به امانت سپرده میشود.
انواع وصیتنامه
در حالت کلی وصیت نامهها به دو دسته زیر تقسیم میشوند:
وصیت تملیکی:
این نوع وصیت نامه به موصی اجازه میدهد تا اموال خود را به صورت رایگان به فرد دیگری منتقل کند. به گونهای که این انتقال پس از فوت او صورت میگیرد. با این نوع وصیت، موصی میتواند تا حدی در مورد سرنوشت اموال خود تصمیمگیری کند. به عنوان مثال او میتواند اموالش را برای اهداف خیریه واگذار کند. در وصیت تملیکی پس از فوت موصی اموال به نام شخص دیگری منتقل میشود و پذیرش این وصیت پیش از فوت موصی تأثیری ندارد.
وصیت عهدی:
در این نوع وصیت نامه، موصی فردی را به عنوان وصی برای انجام یک عمل خاص یا مدیریت اموالش منصوب میکند. به عنوان نمونه او میتواند شخصی را تعیین کند تا پس از مرگش، بدهیهایش را تسویه کرده یا اموالش را وقف امور خیریه نماید. فردی که مسئول اجرای وصیت میشود در زمان حیات موصی میتواند با آن مخالفت کند و آن را نپذیرد. اما پس از فوت موصی، موظف است به انجام آنچه در وصیت ذکر شده، عمل کند.
عناصر وصیت نامه
با تنظیم وصیت نامه قانونی فرد تکلیف داراییها و اموال خود را برای امور شرعی و شخصی پس از فوت خود نشخص میکند. به این ترتیب وصیتنامه به عنوان یک عمل حقوقی محسوب میشود که به موجب آن وصیتکننده در مورد اموال یا حقوق خود برای بعد از مرگ تصمیمگیری میکند (مانند پرداخت بدهیها پس از فوت). از جمله عناصر اصلی وصیت نامه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- موصی: موصی به شخصی اطلاق میشود که وصیتکننده است و میتواند تا یک سوم از داراییهای خود را وصیت کند.
- موصی له: افرادی که وصیتکننده برای آنها سهمی از یک سوم اموالش تعیین کرده است، موصی له نامیده میشوند. برای اینکه وصیت به موصی له صحیح و معتبر باشد دو شرط لازم است: نخست اینکه در زمان وصیت، موصی له باید زنده باشد و دوم اینکه اهلیت تملک را داشته باشد.
- موصی به: موصی به، به داراییها و اموالی اطلاق میشود که تحت وصیت قرار میگیرد و میتواند به صورت عین یا منفعت باشد.
- وصی: وصی به معنای مجری و عامل وصیت بوده و در عمل، شخصی است که مسئولیت اجرای وصیت را بر عهده دارد.
موصی باید شرایط زیر را داشته باشد:
✔ جایز بودن:
یعنی موصی (وصیتکننده) حق دارد هر زمان که بخواهد از وصیت خود برگردد و میتواند به دفعات در وصیتنامهاش تجدید نظر کند. بنابراین آخرین وصیتنامهای که طبق قوانین مربوطه تنظیم شده باشد، معتبر خواهد بود.
✔ قابلیت معامله و انتقال:
موصی به باید قابلیت معامله و انتقال داشته باشد. بنابراین اموال عمومی و موقوفه نمیتوانند مورد وصیت قرار گیرند. همچنین موصی به باید در مالکیت وصیتکننده باشد و وصیت در مورد مال غیر، باطل است.
✔ ملک شخص وصیتکننده:
وصیت کننده باید مالک اموالی باشد که وصیت میکند. بنابراین اگر فردی در مورد اموال دیگران وصیت کند. این وصیت صحیح نخواهد بود، حتی اگر مالک آن اموال نیز اجازه دهد.
✔ دارای منفعت حلال:
وصیت باید شامل اموالی باشد که دارای ارزش مالی و منفعت عقلایی بوده و غیرقانونی نباشد. به همین دلیل وصیت در مورد مواد مخدر، مشروبات الکلی و موارد مشابه باطل است. در زمان اجرای وصیت برخی از بدهیها مانند زکات و خمس و همچنین واجباتی مانند حج واجب باید از اصل اموال پرداخت شوند. در زمان تنظیم وصیتنامه، وصیتکننده نمیتواند تمام دارایی خود را به یک نفر واگذار کند یا برخی از وراث خود را از ارث محروم سازد. در غیر این صورت وصیتنامه فقط تا یک سوم اموال معتبر خواهد بود. بنابراین وصیت موصی تنها تا میزان یک سوم اموال قابل اجرا است و اگر متوفی بیشتر از این مقدار وصیت کند، اجرای آن نیازمند تأیید وراث خواهد بود.
مراحل تنظیم وصیت نامه قانونی
برای تنظیم یک وصیت نامه قانونی مراحل زیر باید دنبال شود. ابتدا متقاضی باید مدارک شناسایی و مالکیت اموال خود را ارائه دهد. در صورتی که وصیت مربوط به اموال غیرمنقول باشد، لازم است استعلامی از اداره ثبت محل ملک گرفته شود. سند وصیتنامه به تعداد طرفین و یک نسخه اضافی برای بایگانی تنظیم میشود و فرد ذینفع میتواند از آن رونوشت بگیرد. اگر موصی (وصیتکننده) سواد نداشته باشد باید آنچه که در نظر دارد را به سردفتر اسناد رسمی اعلام کند و مسئول مربوطه آن را در دفتر ثبت کند. پس از این مرحله دو شاهد باید آن را امضا کنند. پس از شمارهگذاری یک نسخه رسمی به موصی تحویل داده خواهد شد و دو نسخه از آن در دفتر اسناد رسمی به امانت نگهداری میشود.
پیشنهاد میکنیم مطلب ” خطرات وکالت کاری و راهکارهای آن ” را نیز مطالعه نمائید.
نمونه وصیت نامه
بسمه تعالی
با سپاس از خداوند مهربان که با اعطای زندگی، فرصتی برای زیستن در کنار خانواده عزیز و گرامیام فراهم نمود و مرا از الطاف خود بهرهمند ساخت.
اینجانب …………….، فرزند …………….، با کد ملی ……………. و شماره شناسنامه …………….، متولد سال ……………، صادره از شهر ……………. و استان …………….، به موجب این وصیتنامه که به صورت خودنوشت و با آگاهی کامل و عقل سالم تنظیم شده، اعلام میدارم که تا یک سوم از اموال خود را پس از فوت به همسر عزیزم، سرکار خانم …………، فرزند …………، با کد ملی ……………. و شماره شناسنامه …………… وصیت میکنم.
علاوه بر این به موجب این وصیتنامه، ایشان را مسئول تسویه بدهی من به مبلغ …………….. تومان به جناب آقای …………، فرزند …………….، با کد ملی …………….، از بابت چک شماره ………………. تعیین مینمایم.
مدارک مورد نیاز برای تنظیم وصیت نامه رسمی
برای تهیه و تنظیم وصیت نامه محضری در دفاتر اسناد رسمی، موصی باید مدارک زیر را به همراه داشته باشد:
اسناد شناسایی موصی
شامل شناسنامه و کارت ملی که برای تأیید هویت موصی ضروری است.
اسناد هویتی موصیله و وصی
در وصیت تملیکی مدارک شناسایی شخصی که به نفع او وصیت میشود (موصیله) و در وصیت عهدی، مدارک شناسایی وصی (شخصی که مسئولیت اجرای وصیت را بر عهده دارد) لازم است.
سند مالکیت اموال
مدارکی که نشاندهنده مالکیت موصی بر اموالی است که قصد وصیت به آنها را دارد. این اسناد برای احراز مالکیت موصی و درج مفاد وصیتنامه در سند ملک ضروری است.
مدارک استعلام از اداره ثبت
برای تنظیم وصیتنامههای تملیکی مرتبط با اموال غیرمنقول به مدارک مربوط به استعلام از اداره ثبت وجود نیاز دارد.
روش تنظیم وصیت نامه در دفاتر اسناد رسمی
وصیت نامه رسمی یا محضری در دفاتر اسناد رسمی تنظیم میشود و از نظر قانونی به سادگی قابل اثبات است. این نوع وصیتنامه به این صورت عمل میکند که مفاد آن در سند مالکیت درج شده و خلاصهای از آن به دفتر املاک ارسال میشود. این خلاصه تنها پس از فوت موصی و تأیید عدم وجود اختلاف در این زمینه در دفتر املاک ثبت خواهد شد. بر اساس ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی، فرآیند تنظیم وصیتنامه رسمی یا محضری و اعتبار آن مشابه با اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی است و به شیوهای مشابه سایر اسناد رسمی انجام میگیرد. هنگام تنظیم این وصیتنامه، متقاضی باید افزونبر ارائه مدارک شناسایی، مدارک مربوط به مالکیت داراییهایی که قصد دارد آنها را منتقل کند را نیز ارائه دهد.
شرایط ابطال وصیت نامه
گاهی اوقات وصیت نامهای که توسط متوفی در زمان حیاتش تنظیم شده، دارای نواقص و ایراداتی است که میتواند به ضرر وراث تمام شود. در چنین شرایطی میتوان دادخواستی برای ابطال وصیتنامه تنظیم کرد. برای اینکه وصیتنامه قابل استناد باشد باید صحیح و واضح باشد. در موارد زیر میتوان وصیتنامه را ابطال کرد:
- وصیت نامه شخصی که به علت خودکشی فوت کرده است.
- وصیت نامهای که در آن شخص در مورد اموال دولتی یا اموالی که به او تعلق ندارد، وصیت کرده باشد.
- وصیت نامه فردی که در زمان نوشتن آن فاقد اهلیت بوده است.
- در صورتی که متوفی در وصیتنامه خود یک یا چند نفر از وراث را از ارث محروم کرده باشد.
- اگر متوفی دو وصیتنامه متفاوت نوشته باشد.
- اگر با دلایل قانعکننده ثابت شود که متوفی از وصیت خود منصرف شده و به آن بازگشته است این نیز میتواند باعث ابطال وصیتنامه شود.
تأثیرات حقوقی وصیت نامه پس از وفات فرد
وصیت نامه معمولاً قبل از فوت فرد تنظیم میشود اما آثار آن به پس از درگذشت وصیتکننده مربوط میشود. تا پیش از فوت، موصی بر اموال خود تسلط دارد و مسئولیت مدیریت آنها بر عهده او است. وصیت نامه به موجب خود باعث انتقال مالکیت یا تصاحب اموال میشود به همین دلیل موصی نمیتواند از موصیله درخواست جبران خسارت کند.
نقش شاهد در وصیت نامه
زمانی که وصیت نامه به صورت عادی تنظیم میشود هر یک از وراث میتوانند نسبت به صحت انتساب آن وصیتنامه به موروث خود تردید کنند. به عبارت دیگر آنها میتوانند ادعا کنند که این وصیتنامه و امضای آن متعلق به شخص متوفی نیست. در چنین شرایطی فردی که وصیتنامه به نفع او تنظیم شده باید اثبات کند که این وصیتنامه توسط موصی نوشته و امضا شده است. اگر فردی یک وصیتنامه عادی تنظیم کند و برای خود وکیلی مشخص کرده باشد و شاهدان آن را امضا و تایید کنند پس از فوت آن فرد و در زمان انحصار وراثت (هرچند مدت زمانی از آن گذشته باشد)، میتوان آن وصیتنامه را به دادگاه ارائه داد و بر اساس آن اموال متوفی را تقسیم کرد. حتی اگر وصیتنامه به خط موصی نباشد اما دارای تاریخ و امضای او باشد و شاهدان نیز به صحت آن شهادت دهند، این وصیتنامه معتبر خواهد بود.
سخن پایانی
وصیت نامه یک سند قانونی است که در آن فرد، نحوه تقسیم اموال و داراییهای خود را پس از فوت مشخص میکند. تهیه وصیت نامه یک اقدام حقوقی و حیاتی است که میتواند از بروز اختلافات و چالشهای احتمالی میان وراث جلوگیری کند. در نظام حقوقی ایران سه نوع وصیتنامه قانونی وجود دارد: وصیتنامه خودنوشت، وصیتنامه سری و وصیتنامه رسمی که در این مقاله به تفصیل به بررسی هر یک از آنها پرداختهایم. برای تنظیم هر یک از این انواع وصیتنامهها رعایت نکات حقوقی الزامی است. از جمله این نکات میتوان به رعایت شرایط قانونی مربوط به وصیتکننده، شفافیت و وضوح در متن وصیت، جامعیت و عدم تعارض با قوانین و مقررات اشاره کرد. تنظیم وصیتنامه یک اقدام حیاتی و حساس است که باید با دقت و با رعایت تمامی نکات و مقررات قانونی صورت گیرد. عدم توجه به هر یک از این نکات میتواند باعث ابطال وصیتنامه از نظر حقوقی شود.
شما می توانید از طریق پشتیبانی سایت و یا شماره واتس اپ با وکیل نبوی ارتباط برقرار کنید.